Türkiye ile Sudan Arasında İkili Tarımsal İşbirliği ve Ortaklığına İlişkin Anlaşma’nın Politika Başarısı Kapsamında Değerlendirilmesi

Öz

Günümüzde birçok ülke, gıda güvencesi sağlama gerekçesiyle başka ülkelerin tarım arazilerini arazi gaspı yoluyla kullanmaktadır. Bu yaklaşım, 2007-08 dünya gıda fiyatı krizinin ardından büyük arazi parçalarının yerli ve ulusötesi şirketler, hükümetler ve bireyler tarafından satın alınması veya kiralanması yoluyla büyük ölçekli arazi edinimini ifade etmektedir. Bu kapsamda Türkiye, 2014 yılında Sudan ile tarımsal üretimi ve ticareti artırmaya yönelik bir anlaşma imzalamıştır. Bu anlaşmayla TİGEM (Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü) ve Sudan Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ortaklığında bir şirket kurularak ortak şirket aracılığıyla Sudan'da 12.500 hektar alanda örnek bir çiftlik kurulması ve Türk özel sektör firmalarının Sudan'da beş bölgede 780.500 hektar alanda tarımsal yatırım yapmalarının teşvik edilmesi amaçlanmıştır. Bu anlaşma uyarınca, yüzde 80'i TİGEM, yüzde 20'si Sudan'ın ortaklığıyla Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi kurulmuştur.

Bu bağlamda, Türkiye'de tarım politikaları alanında yeni bir girişim olan bu anlaşmanın başarısının değerlendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Nitekim politika değerlendirmesi, politika başarısına veya başarısızlığına yol açan nedenlerin bir değerlendirmesini sağlar ve politika oluşturma, uygulama ve sonuçlar arasındaki bağlantıların nasıl iyileştirileceğine katkıda bulunur. Bu kapsamda araştırma, Türkiye ile Sudan arasındaki Tarımsal İşbirliği ve Ortaklık Anlaşması'nı Marsh ve McConnell'in politika başarısı çerçevesine göre analiz etmeyi amaçlamaktadır. Marsh ve McConnell’e (2010) göre bir politikanın başarısının değerlendirilebilmesi için gerekli olan üç boyut (süreç, program, siyaset) şöyle özetlenebilir: (1) Süreç boyutu politikanın uygulama kısmına kadar olan kısmıdır. Buradaki kriterler amaçların korunması, meşruiyetin sağlanması, sürdürülebilir bir koalisyonun inşa edilmesi ve sürecin desteklenmesidir. (2) Program boyutundaki ölçütler politikanın hedeflerine ulaşması, istenen sonuçların elde edilmesi ve hedef gruplara fayda sağlamasıdır. (3) Siyaset boyutunda ise yeniden seçilme beklentilerini artırma, yönetim işini kolaylaştırma ve iktidar için siyasi destek kriterleri esas alınmaktadır.

Araştırma sonuçlarına göre Türkiye ile Sudan arasındaki tarımsal işbirliği ve ortaklık politikasının başarısı katılımın sınırlı olmasından, hedeflere ulaşılmamasından ve iktidarın popülaritesini artırmamasından dolayı olumsuz etkilenmiştir. Ayrıca araştırma sonuçları, Türkiye’de tarım politikaları oluşturulurken nelere dikkat edilmesi gerektiğine de dikkat çekmektedir. İlk olarak tarım politikaları hiçbir şekilde deneme yanılma yoluyla oluşturulmamalıdır. İkincisi yapılan politikalar, ülke tarımının sosyal boyutunu, özgün koşullarını ve yapısal sorunlarını mutlaka dikkate almalıdır. Üçüncüsü tarım politikaları, sektör bileşenlerinin etkin katılımıyla yapılabilecek bir anlayışla oluşturulmalıdır. Son olarak ise tarım sektörüne harcanan emek ve kaynakların etkili ve verimli kullanılabilmesi için politika değerlendirmelerinin sıklıkla ve objektif şekilde yapılması gerekmektedir. Bu konuyla ilişkili olarak Türkiye’de politika başarısı/başarısızlığı üzerine yeterli çalışmaların yapılmadığını da söylemek mümkündür. Bu konuda Marsh ve McConnell'in politika başarısı çerçevesinin kamu politikalarını bilimsel olarak değerlendirmeye imkân verdiğini söylemek mümkündür. Ancak bu konuda daha fazla ampirik çalışmaların yapılmaya ihtiyaç olduğu açıktır.