Oda ve Birliklerin Nitelik Sorununa Alternatif Bir Bakış

Öz

Türkiye’de kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları adı altında yapılandırılmış ve kurumsallaşmış olan oda, birlik ve üst kuruluşlarının niteliği gerek siyaset bilimi ve kamu yönetimi gerekse idare hukuku literatüründe belli epistemolojik ve ontolojik ön kabuller çerçevesinde tartışılmıştır. Kamu yönetimi disiplini içerisinde nitelikleri yönünden sorunsallaştırılan meslek kuruluşları ya kamu kurumu niteliği ya da sivil toplum örgütü olma yönünden ele alınmıştır. Alanyazındaki mevcut tartışmalar, kamu yönetimi disiplininin kuramsal olarak sıkıştığı özel/genel çıkar, kamu/özel yarar veya hizmet, ya da sivil toplum/devlet gibi ikilikler üzerinde şekillenmiştir. Bu ikililerin arkasındaki yöntemsel eğilimin en önemli sebebi ise ekonomik alanı, politik olandan özerk gören yaklaşımda aranmalıdır. Weberci analizlerin baskın kıldığı epistemolojik tarafgirlik nedeniyle açılan bu tartışmalar önemli olsa da, meslek kuruluşlarının niteliklerine ilişkin belirsizliği çözümlemek için yeterli değildir. Bunun en önemli sebebi ise, ontolojik ve epistemolojik olan siyaset ve ekonomi ayrımının öncelendiği bu kavram setlerinin, söz konusu kuruluşların yalnızca toplumsal eşitsizliklerin yeniden üretimindeki rolünü değil, aynı zamanda sınıfsallıklarını da göz ardı etmesidir. Böyle bakıldığında nitelik sorununun analitik düzeye çıkarılamadan teknik bir meseleye indirgendiğini görmek mümkündür. Halbuki kapitalist devlet aygıtının hem toplumsal olarak hem de fonksiyonlar itibariyle genişlemesi ve bunun doğurduğu meşruiyet ihtiyacı bağlamında bu kuruluşların konum ve işlevleri üzerine eleştirel bir bakış açısı getirebilmek oldukça önemlidir. Bu makale, kendi içerisinde yalnızca faaliyet yönünden farklılaşmayan, ayrıca özgün tarihsel koşullarda farklı mesleki ve sınıfsal çıkarlar etrafında kurumsallaşan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına yönelik kavramsal ve kuramsal bir analiz geliştirmeyi amaçlamaktadır. Ancak burada amaç kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ilişkin bütüncül bir analiz sunmak değildir. Bu makalenin kapsamı ticaret sermayesinin farklı bileşenlerini temsilen ticaret ve esnaf birlik ve odalarının üst kuruluşlarıyla sınırlı tutulmuştur. Bu çalışmada Marksist bir çerçeveden hareketle, ticaret sermayesinin kurumsal temsiliyet araçları olan esnaf ve ticaret oda ve birliklerinin üst kuruluşlarını temsilen Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ile Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu’na (TESK) ilişkin kavramsal, kuramsal ve tarihsel bir tartışma öngörülmektedir. Makalede, söz konusunu kuruluşları sermaye birikiminin farklı aşamalarında ortaya çıkan, birbiriyle çatışan veya ortaklaşan talepler, mücadeleler, çıkarlar üzerinden analiz etmenin önemi vurgulanmıştır. Zira söz konusu meslek örgütlerinin nitelik sorununu aşmanın yegane yolu, sınıfsal bir bakış açısı benimsemek ve bu kuruluşları sınıf bölünmelerinin ortaya çıkardığı çatışma ve çelişkilerin diyalektik biçimde dönüştüğü toplumsal örgütlenme biçimleri olarak düşünmekten geçmektedir. Bu makalede ele alınan araştırma ve tartışma konusu, bir yandan kamu yönetimi disiplini içerisinde süregelen yöntem tartışmalarının parçası olduğu kadar, siyaset biliminde farklı epistemolojik temellerde ele alınan devlet-sermaye ilişkisine yönelik süregelen tartışmalara da bir katkı olarak düşülmelidir.