Temel Gelir Modeline Yönelik Samsun’da Vatandaş Algısı Üzerine Bir İnceleme

Öz

Toplumsal nitelikli tüm sorunlar sosyal politikanın kapsamı içerisinde yer almaktadır. Yoksulluk, gelir dağılımı eşitsizliği, işsizlik toplumsal nitelikli sorunların başında yer almakta ve sosyal politika alanının temel çalışma konularını oluşturmaktadır. Küresel ekonomik, siyasi olaylar ve teknolojik gelişmeler de ya toplumsal nitelikli sorunları derinleştirmekte ya da yeni sorunları ortaya çıkarmaktadır. Bunların başında ise küresel salgın hastalıklar, yerel ve bölgesel savaşlar, ekonomik baskı ve yaptırımlar gelmektedir. Teknolojik gelişmeler ile birlikte otomasyona bağlı işsizlik gibi yeni sorunlar da ortaya çıkmaktadır. Bu gelişmeler de var olan sosyal politikaların işlevselliğini ve etkinliği sorgulatmaktadır. Mevcut sosyal politika uygulamalarının sorunların çözümünde beklenilen başarıyı gösteremiyor oluşu da yeni arayışlara kapı aralamaktadır.

Temel gelir modeli, son dönem sosyal politika tartışmaları içerisinde önemli bir noktada yer almaktadır. Yoksullukla mücadele, gelir dağılımında adaletin sağlanması, otomasyona bağlı işsizlik karşısında bireylerin korunması gibi temel sosyal politika işlevleri ile örtüşen amaçları ile temel gelir bütüncül bir yaklaşım sunmaktadır. Hak temelli, vatandaş odaklı, bireysel ve karşılıksız bir ödemeyi içeren temel gelir modeli bireylerin yaşamlarını kendi kendilerine idame ve idare ettirebilmeyi hedeflemektedir. İnsan onur ve haysiyetine yaraşır bir yaşamın mümkün kılınması için bireylerin nakdi olarak desteklenmesi gerektiği fikrini savunan model dünya genelinde birçok noktada uygulanmaktadır. Henüz bir ülke genelinde uygulanması gerçekleşmeyen temel gelir modeli yerel ve bölgesel olmak üzere dünya genelinde 192 farklı noktada uygulanmaktadır. Uygulama bölgelerinde elde edilen sonuçlar temel gelir modelinin birçok farklı soruna çözüm olabileceğini göstermektedir.

Güvencesizliğin ve belirsizliğin ortadan kaldırılması ya da etkilerinin hafifletilmesinde temel gelir diğer sosyal politika araçlarına göre daha kapsamlı bir çözüm önerisi sunmaktadır. Düzenli olarak, belirli aralıklarla ve nakit bir ödemeyi içeren temel gelir modeli, bireylerin yaşamlarını kendi arzuları doğrultusunda şekillendirmelerine olanak sunmaktadır. Temel ihtiyaçların karşılanması güvencesi ile bireyler geleceklerini istekleri doğrultusunda şekillendirme özgürlüğüne sahip olmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ve gelişmemiş ülke vatandaşları için bu durum refah içinde sürdürülen bir yaşama karşılık gelmektedir.

Bu çalışmada temel gelir modeli açıklanmakta ve modele yönelik vatandaş algısına yer verilmektedir. Çalışmanın teorik bölümü literatür değerlendirilmesi, saha araştırması bölümü ise yüz yüze gerçekleştirilen derinlemesine mülakat yöntemi ile elde edilen veriler doğrultusunda hazırlanmıştır.  Böylelikle temel gelir modelinin bütüncül bir sosyal politika aracı olarak sosyal nitelikteki sorunların çözümündeki etkinliğinin ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Çalışma üç bölümden oluşmakta olup; ilk bölümde temel gelir kavramı, özellikleri ve başlıca amaçlarına, ikinci bölümde dünyadan uygulama örneklerine ve üçüncü bölümde ise temel gelir modeline yönelik vatandaş algısına dair araştırma sonuçlarına yer verilmektedir. Çalışma bir bütün olarak değerlendirildiğinde; temel gelir modeli hakkında bilgilendirme ve farkındalık artırıldığında modele yönelik desteğin aratacağı, temel gelir modelinin uygulanması halinde mutlak yoksulluğun son bulacağı, göreli yoksulluğun görünümün iyileşeceği, güvencesizliğin giderileceği, beklenmedik olaylar karşısında bireylerin ekonomik hareket kabiliyetinin artacağı sonuçlarına ulaşılmıştır.